Nguyên nhân phân loại rác tại nguồn vẫn chỉ ‘trên giấy’

“Chưa thấy ai nói gì”

Đều đặn mỗi ngày, cứ vào khoảng thời gian từ 19 – 20 giờ, góc đường Vĩnh Viễn gần đường Lý Nam Đế trên địa bàn P.7 (Q.11, TP.HCM) lại bị biến thành bãi tập kết và phân loại rác. Công nhân vệ sinh tiến hành thu gom rác từ các chung cư và hộ dân trong khu vực đưa về địa điểm này để phân loại. Từ những thùng rác hỗn hợp, những người thu gom phải “đào bới”; phân loại rác “ve chai” để tận dụng bán cho các vựa thu mua phế liệu, còn rác sinh hoạt đưa lên xe mang đến các cơ sở xử lý. Việc này đã kéo dài nhiều năm qua nên vào khung giờ nói trên, không những giao thông bị ảnh hưởng mà người dân địa phương cũng phải chịu đựng mùi hôi thối do quá trình phân loại rác gây ra.

Chị H.H.Nhung, một hộ dân trong khu vực cho biết, mấy năm trước cũng có nghe tuyên truyền hướng dẫn về phân rác thành 2 loại là tái chế và rác sinh hoạt nhưng gần đây “không thấy ai nói gì”. Chung cư nhà chị mỗi tầng chỉ có một phòng chứa rác, trong phòng chỉ có một thùng rác nên tất cả đều dồn vào đó và như vậy, có phân loại hay không cũng gần như vô nghĩa. “Nhà tôi vẫn giữ thói quen phân rác thành 2 loại là rác tái chế và rác hữu cơ vì thấy những người thu gom nhọc công đào bới trong những đống rác hôi thối để nhặt rác ve chai vừa bẩn vừa cực nên chủ động làm vậy cho họ đỡ nhọc công. Hơn nữa, mình nhận thức được vấn đề cần phải hành động văn minh để bảo vệ môi trường. Ở chung cư của mình cũng có một số người khó khăn, họ tận dụng rác ve chai để kiếm thêm thu nhập nhưng số đông thì vẫn xả rác theo cách vốn có từ trước đến nay”, chị Nhung tâm sự.

Tương tự, ngay tại khu đô thị Phú Mỹ Hưng (Q.7), anh N.T.Tâm kể: “Tôi đọc báo thấy có quy định từ 1.1.2025 các hộ gia đình phải phân loại rác tại nguồn (PLRTN), nếu không sẽ bị phạt từ 500.000 – 1 triệu đồng. Tôi cũng lo nếu vi phạm sẽ bị phạt nhưng thực tế là gần 2 tháng nay chưa thấy ai nói gì và mọi việc thu gom vẫn theo cách truyền thống. Tôi ra đường vẫn thấy khắp nơi đầy rác thải và mọi thứ vẫn dồn chung cùng một thùng chứa”. 

“Trong mấy năm gần đây khi nền kinh tế số phát triển, các dịch vụ giao hàng, thức ăn phát triển mạnh khiến lượng bao bì nhựa, giấy tăng mạnh. Mỗi ngày lượng rác thải ra tăng hơn ít nhất khoảng 50% so với trước đại dịch Covid-19. Do vậy, nhà tôi vẫn chủ động tái sử dụng các bao bì giấy, nhựa còn dùng được. Bên cạnh đó, trong nhà có 2 giỏ rác để chứa rác có thể tái chế và rác sinh hoạt. Tôi làm vậy vì muốn hỗ trợ những người gom rác đỡ cực và rác tái chế cũng đỡ phải tốn thêm nước để làm sạch”, anh Tâm nói.

Theo Sở TN-MT TP.HCM, với dân số khoảng 10 triệu người, mỗi ngày lượng chất thải rắn sinh hoạt mà thành phố thải ra là khoảng 9.700 tấn đang được thu gom và xử lý tại các nhà máy xử lý tập trung.

Rào cản nào trong việc PLRTN?

Trả lời Thanh Niên, đại diện lãnh đạo Sở TN-MT xác nhận: Hiện tại trên địa bàn thành phố vẫn đang thu gom rác (chất thải rắn sinh hoạt – CTRSH) theo hình thức cũ là phân thành 2 loại: nhóm chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế và nhóm chất thải rắn còn lại. Việc thực hiện theo luật và nghị định mới, Sở đã có đề án trình Thường vụ Thành ủy xem xét. Tuy nhiên, trong thời gian qua do một số yếu tố khách quan về mặt tổ chức nhà nước nên Sở vẫn tiếp tục chờ. Khi nào đề án được duyệt, Sở sẽ triển khai và ban hành các chính sách hỗ trợ thực hiện.

Không chỉ TP.HCM mà vấn đề PLRTN theo quy định mới tại nhiều địa phương khác cũng gặp trở ngại. PGS-TS Trần Anh Tuấn, Trưởng bộ môn Quản lý tài nguyên môi trường và biến đổi khí hậu (Khoa Môi trường, Trường ĐH Khoa học, ĐH Huế), cho biết nhiều địa phương vẫn chưa ban hành được Kế hoạch phân loại rác tại nguồn và kể thêm: “Vừa qua, tôi có ngồi 2 hội đồng phản biện cho đề án phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH của 2 địa phương ở miền Trung. Các địa phương còn rất lúng túng, một phần là do các quy định của pháp luật chưa rõ ràng và sắp đến có thể còn thay đổi nhiều ví dụ như Dự thảo thông tư sửa đổi Thông tư 02/2022 của Bộ TN-MT”.

Là một trong những đơn vị tham gia trực tiếp với một số địa phương tại TP.HCM và một số tỉnh thành khác trong việc thu gom, xử lý rác, ông Nguyễn Trọng Minh, CEO Công ty cổ phần Công nghệ Grac, thừa nhận thực tế thời gian qua, việc PLRTN còn gặp nhiều khó khăn vì 4 rào cản chính. Thứ nhất, do nhận thức và thói quen của người dân chưa tốt. Thứ 2, do cơ sở hạ tầng và công nghệ chưa đồng bộ. Thứ 3, chưa có sự thống nhất và hướng dẫn chi tiết trong các quy định pháp luật. Thứ 4 là vấn đề chi phí và nguồn lực còn hạn chế.

Từ thực tế đó, ông Minh khuyến nghị một số giải pháp: Đầu tiên vẫn cần tiếp tục tăng cường truyền thông nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng. Thứ 2, cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp lý. Kế đến là đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng và công nghệ cho hệ thống thu gom – vận chuyển – xử lý tương ứng với các loại rác đã được phân loại. Nếu rác hữu cơ và rác tái chế được thu gom riêng, cần nhà máy hoặc dây chuyền xử lý phù hợp. Cơ sở hạ tầng đồng bộ sẽ giúp quá trình phân loại thực sự hiệu quả. Đây là vấn đề rất quan trọng. Bên cạnh đó cần phối hợp một số biện pháp như thu hút tư nhân tham gia theo hình thức hợp tác công – tư. Bên cạnh đó, cần phải có cơ chế linh hoạt để cập nhật, đánh giá và điều chỉnh quá trình này trong thực tế. Thêm vào đó cần đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin.