Trong những gì mà con người tạo tác nên, chỉ có kiến trúc là tồn tại ở 3 thì: Đã – Đang – Sẽ. Kiến trúc thuộc thì Đã, hỏng rồi hoặc vô dụng, tự hủy hoặc phá đi, họa hoằn sót lại. Nó đặt chân vào thì Đang, tận dụng bên cạnh cái mới tạo dựng nên. Cái mới, đa phần đứng cả 2 chân trong thì Đang, lại có phần ngấp nghé vào thì Sẽ. Ngấp nghé vào thì Sẽ, bởi nó còn dùng được, còn đẹp và còn quý. Trong cái tài sản kiến trúc hôm nay, song tồn sự hiện thân của cả 3 thì, theo nhẽ tự nhiên, nói trên.
Làng, cố hữu hơn cả, đời này qua đời nọ, ôm khư khư cái Đã, duy dưỡng chắc bền cái Đang, cứ tưởng như quên bẵng đi cái Sẽ. Ấy vậy thời nay, đổi thay không kịp ngoái, cái làng già cỗi kia cũng đang cuốn vào cái chuỗi không chỉ gồm 2 thì, Đã và Đang. Cái nền tảng xã hội tưởng như muôn thuở đã bị thời cuộc và sau là thời đại phá vỡ vụn, thân xác kiến trúc làng tưởng như kiên cố mà hóa ra lỗi thời đã tan rã trông thấy, Làng nay hướng tâm hướng mắt tới thì Sẽ, bị động ngước nhìn về đô thị, như là hiện thân cái Sẽ của mình. Hy vọng, trong cuộc vận động lịch sử, làng sẽ tìm ra hình thái tồn sinh của mình. Lối ra định mệnh ấy sẽ là sự đảm bảo cân bằng giữa nông thôn và thành thị, sự cân bằng giữa tự nhiên và nhân tạo. Người viết những dòng này, tin rằng, sớm hay muộn, mà sớm thì hơn, nhân loại đủ khôn ngoan để tỉnh ra, nhất thiết phải sống trong và sống hòa, với Tự nhiên.
Đô thị đã hầu như ruồng bỏ lý do tồn tại duy nhất xưa nay của mình,- trung tâm hành chính và trung tâm buôn bán. Nó nhanh chóng biến thành hạt nhân – động lực phát triển của vùng, của cả quốc gia. Với cái thì Đã và Đang, nó đang loay hoay với những tích lũy của thì Đã, – phá bỏ, bảo tồn, cải tạo? Với thì Đang, thì hiện đại hóa thế nào, làm thế nào cho mình vẫn là mình? Với thì Sẽ, nó hối hả bành trướng lên bằng lãnh thổ, bằng dân số, bằng công nghiệp,…Nó chưa nhận ra đủ cái nguy cơ tiềm ẩn giữa quy mô đô thị và bình sinh của con người không nằm trong tỷ lệ thuận, giũa mở mang đô thị và văn hóa thành thị cũng vậy.
Chúng ta đang sống trong thời đại mà khoảng cách giữa 3 thì Đã – Đang – Sẽ rút ngắn, như chưa bao giờ. Đó là câu hỏi, là thách thức với nền văn minh nhân loại. Đó là những gì đặt ra gay gắt mà ít khi được nghĩ tới. Trong khi đó, như khẳng định ở trên, kiến trúc với nghĩa rộng, bao phủ cả 3 thì, mà thời nay ở dạng dồn nén.
Nhà Quốc hội – Công trình kiến trúc tiêu biểu cho thời kỳ Đổi mới
Kiến trúc thời nay không ám chỉ ngôi nhà, quần thể. Kiến trúc còn ám chỉ những cấu trúc cư dân nông thôn, những cấu trúc cư dân dạng đô thị và, hiển nhiên, những đô thị. Hơn thế nữa, kiến trúc thời nay hầu như thoát ra khỏi khái niệm tạm thời. Xây lên, chiếm đất, là tồn tại mãi mãi. Đem phá bỏ đi nơi này, là tạo nên những bãi, những núi phế thải chết ở nơi khác. Kiến trúc thời nay bị buộc đẩy nhanh về phía trước. Những gì liên hệ với thì Sẽ, phải nhìn ra, phải giải quyết đón lõng từ thời Nay,
Từ đầu thế kỷ 20, những người nhìn xa trông rộng ở phương Tây đã nghĩ tới, đã vẽ ra những viễn cảnh của kiến trúc và đô thị tương lai, nảy sinh khái niệm tương lai học kiến trúc. Những gì được suy ra thời ấy, chẳng những trở thành thực tại, mà đã thụt lùi về phía sau.
Hướng tới tương lai kiến trúc Việt Nam
Nền kiến trúc Việt Nam, về nhiều phương diện, còn đang lạc hậu so với thế giới. Chúng ta đang rượt đuổi, chí ít theo kịp đà vươn lên của đất nước. Ấy vậy, chúng ta còn đặt thêm cho mình một trách nhiệm nặng nề trăm phần, vừa hiện đại vừa bản sắc dân tộc. Có nên chăng, cứ nỗ lực hiện đại hóa đi, theo kịp thời đại đi, còn cái gì vốn là Ta, sẽ tự nhiên mà tiếp nối.
…Nhìn những ốc đảo đô thị mới trong các đô thị to nhỏ khắp nơi, với những chung cư cao ốc trọc trời, chợt nghĩ chúng còn hiện đại được bao lâu và chúng có cơ may bước chân vào thời sau? Hay sẽ trở thành những ứ tồn.
Viện Kiến trúc Quốc gia có bổn phận nghiên cứu dĩ vãng, hiện tại và tương lai của nền kiến trúc nước nhà. Tạp chí Kiến trúc Việt Nam là ấn phẩm của Viện nghiên cứu khoa học này, tự nhiên phải đảm nhiệm việc soi rọi những vấn đề liên quan đến nền kiến trúc tương lai của đất nước.
Tạp chí mở ra đề mục “Hướng tới tương lai kiến trúc” sẽ là địa hạt tập hợp lý luận, phê bình, nghiên cứu dự báo, các tác phẩm sáng tác, đã thực hiện và chưa thực hiện, sẽ chắc chắn góp phần soi rọi cục diện hệ trọng cho cả nền kiến trúc hiện nay và cả nền kiến trúc mai sau.
Hoàng Đạo Kính
