Ukraine đang nghiêm túc xem xét bản sửa đổi của Mỹ đối với thỏa thuận khoáng sản mà Kiev đã từ chối hồi tuần trước vì có nhiều điều khoản nặng nề. Tuy nhiên, theo tài liệu đề ngày 21/2 mà New York Times (NYT) có được, một số điều khoản thậm chí còn khắc nghiệt hơn so với bản đầu tiên.
Phiên bản mới “khắc nghiệt” hơn?
Các điều khoản trong thỏa thuận có thể loại bỏ Ukraine khỏi một số quỹ hiện đang đầu tư vào ngành công nghiệp quốc phòng và quân đội nước này, vốn được cho là sẽ giúp Kiev tái thiết đất nước khi xung đột kết thúc.
Đề xuất mới đòi hỏi Ukraine phải nhượng cho Mỹ một nửa doanh thu từ nguồn tài nguyên thiên nhiên của mình, bao gồm khoáng sản, khí đốt và dầu mỏ, cũng như thu nhập từ cảng và cơ sở hạ tầng khác. Một điều khoản tương tự cũng có trong bản thỏa thuận đề ngày 14/2 trước đó.
Tài liệu mới nêu rõ rằng doanh thu từ nguồn tài nguyên của Ukraine sẽ được chuyển thẳng vào một quỹ mà Mỹ giữ 100% lãi suất, và Ukraine phải đóng vào quỹ cho tới khi đạt 500 tỷ USD – số tiền mà ông Trump yêu cầu để đổi lấy sự trợ giúp của Mỹ.
Con số này vượt xa doanh thu thực tế từ nguồn tài nguyên của Ukraine (1,1 tỷ USD năm 2024), và gấp hơn 4 lần giá trị viện trợ mà Mỹ cam kết với Ukraine cho đến nay. Số tiền 500 tỷ USD không được đề cập trong phiên bản trước của thỏa thuận, mặc dù ông Trump từng công khai nói rằng đó là những gì ông muốn.
Hiện chưa rõ liệu quỹ này là để đổi lấy hỗ trợ quân sự và tài chính trước đây của Mỹ hay áp dụng cho cả hỗ trợ trong tương lai.
Ukraine đã nỗ lực kháng cự trước những yêu cầu của Mỹ về thỏa thuận khoáng sản nhưng phải chịu áp lực mạnh mẽ từ Tổng thống Trump, người coi việc tiếp cận nguồn tài nguyên giàu có của Ukraine là sự hoàn trả cần thiết cho hàng tỷ USD mà Mỹ đã cung cấp cho Kiev trong cuộc xung đột.
Theo tài liệu mới, Mỹ có thể gửi thêm viện trợ cho Ukraine trong tương lai — nhưng với một mức giá cao. Tài liệu cho hay, Ukraine sẽ phải đóng góp vào quỹ một số tiền gấp đôi mức mà Mỹ có thể cho Ukraine sau khi thỏa thuận được ký kết.
Ngoài ra, Mỹ cũng có thể tái đầu tư một phần doanh thu vào công cuộc tái thiết hậu chiến của Ukraine, bao gồm đầu tư vào công tác phát triển tài nguyên dưới lòng đất và cơ sở hạ tầng của nước này.
Bản dự thảo thỏa thuận mới cũng bao gồm các điều khoản về doanh thu từ các vùng hiện đang nằm dưới quyền kiểm soát của Nga: Tỷ lệ doanh thu đóng góp vào quỹ từ các vùng giải phóng sẽ là 66%. Hiện tại Nga đang nắm giữ khoảng 1/5 lãnh thổ của Ukraine, bao gồm các địa điểm quan trọng của khu vực Donbas giàu tài nguyên.
Thỏa thuận này được cho là sẽ khiến mối quan hệ kéo dài suốt 3 năm qua giữa Mỹ và Ukraine chuyển sang một cơ chế thương mại.
Hiện diện kinh tế = Đảm bảo an ninh?
Ukraine chưa nói liệu họ có đồng ý với thỏa thuận theo các điều kiện đề xuất hay không.
Phát biểu trước báo giới ngày 22/2, Ruslan Stefanchuk, Chủ tịch Quốc hội Ukraine cho biết, một nhóm cấp chính phủ sẽ bắt đầu làm việc về thỏa thuận vào ngày mai 24/2, và Ukraine muốn nhận đảm bảo an ninh cụ thể đổi lấy quyền tiếp cận tài nguyên của mình.
Ukraine đã đưa ra khả năng hợp tác với Mỹ về nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá như một cách để thuyết phục ông Trump tăng cường hỗ trợ cho nỗ lực chiến tranh của mình. Ông Zelensky tìm kiếm các đảm bảo an ninh cho Ukraine, điều kiện không có trong dự thảo thỏa thuận đầu tiên khiến ông từ chối ký kết.
Doanh thu từ tài nguyên thiên nhiên chỉ chiếm 2,5% ngân sách năm 2024 của Ukraine. Ảnh: United24 Media
Mặc dù tài liệu mới yêu cầu một loạt cam kết từ Ukraine nhưng vẫn không có bất kỳ cam kết an ninh cụ thể nào từ phía Mỹ. Tuy nhiên, thỏa thuận mới cho biết, Mỹ có ý định cung cấp hỗ trợ tài chính lâu dài để giúp Ukraine phát triển kinh tế.
Theo gợi ý của chính quyền ông Trump, hiện diện của lợi ích kinh tế Mỹ ở Ukraine sẽ là một đảm bảo an ninh cho Kiev.
Chính quyền Mỹ có vẻ tự tin vào thỏa thuận lần này.
“Tổng thống Zelensky sẽ ký kết thỏa thuận đó, và bạn sẽ thấy điều đó trong thời gian ngắn”, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Mike Waltz nói hôm 21/2, “Việc đó tốt cho Ukraine. Điều gì có thể tốt hơn cho Ukraine là tham gia vào quan hệ đối tác kinh tế với Mỹ?”
Phát biểu tại Phòng Bầu dục cùng ngày, ông Trump nói, “Chúng ta sẽ ký một thỏa thuận, hoặc sẽ có rất nhiều vấn đề với họ”.
Mâu thuẫn lớn trong quan hệ Mỹ – Ukraine
Thỏa thuận khoáng sản là điểm mâu thuẫn lớn trong mối quan hệ đang ngày càng xấu đi giữa ông Trump và ông Zelensky.
Sự do dự ban đầu của ông Zelensky và những bình luận mà ông Trump cùng các quan chức nội các Mỹ coi là chỉ trích công khai đã gây ra một phản ứng mạnh mẽ từ chính quyền Mỹ. Theo nguồn tin của NYT, có thể điều này đã dẫn đến việc bổ sung các yêu cầu trong thỏa thuận.
Nguồn thạo tin cho biết, một trong số ít thay đổi của Mỹ có thể khiến Ukraine hài lòng là loại bỏ 1 điều khoản liên quan tới việc đặt thỏa thuận dưới sự quản lý của một tòa án New York. Điều khoản này đã làm dấy lên mối quan ngại từ phía Ukraine, bởi nó có thể làm suy yếu vị thế pháp lý của Kiev trong trường hợp có tranh chấp.
Hiện vẫn chưa rõ liệu Ukraine có thể đáp ứng được các điều khoản mà chính quyền Trump yêu cầu hay không.
Ukraine không phải là một quốc gia xuất khẩu tài nguyên thiên nhiên lớn. Những lĩnh vực năng động nhất của nền kinh tế Ukraine là nông nghiệp, thép, luyện kim và lập trình gia công cho các công ty ở Thung lũng Silicon. Doanh thu từ tài nguyên thiên nhiên chỉ chiếm 2,5% ngân sách năm 2024.
Ngoài ra, các quan chức Ukraine và chuyên gia năng lượng cho rằng, sẽ phải mất nhiều thời gian cũng như tiền bạc để phát triển bất kỳ lĩnh vực mới nào, và cần thực hiện công tác thăm dò mới đánh giá được giá trị thực sự của các khoáng sản quan trọng ở Ukraine, bên cạnh các trở ngại hành chính, pháp lý hiện đang ngăn chặn đầu tư nước ngoài vào ngành.
