Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà sự tuyệt chủng của các loài đang diễn ra với tốc độ chưa từng có, chủ yếu do các hoạt động của con người. Từ biến đổi khí hậu, khai thác tài nguyên thiên nhiên đến các hình thái đô thị hóa, dấu ấn của nhân loại đã tác động sâu sắc đến mọi ngóc ngách của hệ sinh thái.
Tuy nhiên, sự thay đổi mạnh mẽ mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên không phải mới mẻ. Một trong những minh chứng đáng suy ngẫm nhất là câu chuyện về sự tiêu diệt bò rừng Bắc Mỹ vào thế kỷ 19, được lưu lại qua một bức ảnh nổi tiếng: ngọn núi hộp sọ bò rừng khổng lồ tại Michigan.
Ngọn núi xương và câu chuyện bi thương
Bức ảnh được chụp năm 1892 tại Rougeville, Michigan, ghi lại hai người đàn ông đứng trước một đống sọ bò rừng khổng lồ, cao như một ngọn núi. Đây không chỉ là hình ảnh gây ám ảnh mà còn là biểu tượng cho quy mô tàn phá khủng khiếp mà con người gây ra đối với tự nhiên. Vào cuối thế kỷ 18, có từ 30 đến 60 triệu bò rừng hoang dã rong ruổi trên các đồng cỏ Bắc Mỹ. Thế nhưng, chỉ trong vài thập kỷ, loài động vật từng thống trị thảo nguyên đã gần như bị xóa sổ, chỉ còn lại 456 con trong tự nhiên vào cuối thế kỷ 19.
Sự tuyệt chủng quy mô lớn này bắt nguồn từ quá trình thuộc địa hóa phía Tây nước Mỹ. Thợ săn da trắng với súng trường, nhu cầu ngày càng tăng về da và xương bò rừng, cùng chiến dịch có chủ đích nhằm phá hủy nền văn hóa bản địa đã đẩy loài động vật này đến bờ vực tuyệt chủng. Từ năm 1850 đến cuối những năm 1870, gần như toàn bộ đàn bò rừng bị săn giết. Những chiếc sọ trong bức ảnh là tàn tích của một thế giới đã biến mất, một minh chứng hùng hồn về sự tàn phá do con người gây ra.
Mối quan hệ giữa bò rừng và người bản địa
Trước khi bị tàn sát, bò rừng không chỉ là nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn là biểu tượng văn hóa, tinh thần của các dân tộc bản địa tại đồng bằng Bắc Mỹ. Sự tồn tại của những đàn bò rừng khổng lồ đã định hình đời sống của người bản địa, từ tổ chức chính trị, xã hội đến các nghi thức tâm linh.
Nhà khoa học chính trị Cree, Keira Ladner, từng chỉ ra rằng các cộng đồng như Blackfoot duy trì tổ chức không phân cấp và lối sống hợp tác, lấy cảm hứng từ cách thức hoạt động của đàn bò rừng. Trong văn hóa bản địa, buffalo (trâu) – tên gọi phổ biến của bò rừng – không chỉ là một loài động vật mà còn là họ hàng, là cộng đồng gắn bó chặt chẽ với con người.
Sự tàn sát bò rừng đồng nghĩa với việc phá hủy một phần bản sắc văn hóa và sinh kế của người bản địa. Như nhà làm phim Cree Tasha Hubbard đã ghi nhận, việc mất bò rừng không chỉ là sự mất mát sinh thái mà còn là chấn thương tâm lý tập thể. Đó là một hành động diệt chủng không chỉ nhắm vào động vật mà còn vào các cộng đồng bản địa sống dựa vào chúng.
Hệ sinh thái thảo nguyên bị phá hủy
Không chỉ ảnh hưởng đến con người, sự tiêu diệt bò rừng còn làm thay đổi sâu sắc hệ sinh thái thảo nguyên. Là loài động vật có vú lớn nhất Bắc Mỹ, mỗi cá thể bò rừng nặng tới 600 kg, đóng vai trò then chốt trong việc duy trì cân bằng sinh thái.
Bò rừng giúp tạo ra các đầm lầy nhỏ từ những chỗ đất mà chúng lăn mình, cung cấp nơi trú ẩn và sinh sản cho các loài lưỡng cư như ếch và nòng nọc. Phân bò rừng là nơi trú ngụ cho hàng trăm loài côn trùng, đồng thời là nguồn thức ăn quan trọng cho chim, rùa và dơi. Khi bò rừng biến mất, toàn bộ hệ sinh thái phụ thuộc vào chúng cũng bị đảo lộn.
Bức ảnh về ngọn núi xương của loài bò rừng Bắc Mỹ không chỉ ghi lại sự hủy diệt sinh thái mà còn thể hiện mối quan hệ tư bản thuộc địa với thiên nhiên. Các sọ bò rừng được thu thập từ khắp thảo nguyên, vận chuyển về phía Đông để chế biến thành phân bón, keo, hoặc nguyên liệu làm đồ sứ.
Cảnh tượng những sọ bò rừng chồng chất, cùng hai người đàn ông tự hào đứng tạo dáng bên cạnh, là biểu tượng cho chủ nghĩa thực dân và tư bản. Cơ sở hạ tầng như đường sắt và các nhà máy không chỉ tăng tốc độ khai thác tài nguyên mà còn làm sâu sắc thêm sự mất cân bằng giữa con người và thiên nhiên.
Dù từng đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, bò rừng hiện nay đã dần hồi phục nhờ các nỗ lực bảo tồn. Theo Sách đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), loài này hiện được xếp vào danh sách “gần bị đe dọa”. Khoảng 31.000 cá thể bò rừng hoang dã đang sinh sống trong các đàn bảo tồn ở Bắc Mỹ.
Các sáng kiến như Hiệp ước Trâu do người bản địa dẫn dắt và Hội đồng Trâu Liên bộ lạc đã giúp hồi sinh đàn bò rừng. Những nỗ lực này không chỉ nhằm bảo tồn một loài động vật mà còn khôi phục lại mối quan hệ sâu sắc giữa bò rừng, con người và hệ sinh thái thảo nguyên.
Bức ảnh về đống sọ bò rừng ở Rougeville không chỉ là một biểu tượng của sự tàn phá mà còn là lời nhắc nhở mạnh mẽ về hậu quả của sự tham lam và kiêu ngạo của con người. Nó kêu gọi chúng ta suy ngẫm về những mối quan hệ đã mất đi, không chỉ giữa con người và bò rừng mà còn giữa con người và thiên nhiên.
Trong thời đại mà các loài đang biến mất với tốc độ đáng báo động, câu chuyện về bò rừng Bắc Mỹ là một bài học quan trọng. Đó là lời cảnh tỉnh rằng sự sống trên hành tinh này phụ thuộc vào những mối quan hệ lẫn nhau, và chúng ta có trách nhiệm gìn giữ chúng cho các thế hệ tương lai.
