Công viên Năng lượng mặt trời Longyangxia ở Trung Quốc.
Công suất vượt xa phần còn lại của thế giới
Trong một nhà máy ở khu vực đầy sương mù của tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc, một sự kiện trưng bày về ngành sản xuất năng lượng mặt trời đứng đầu thế giới của nước này đang được tổ chức. Những con robot di chuyển xung quanh mang theo những miếng polysilicon hình vuông. Mỗi miếng polysilicon có chiều ngang 180mm và dày bằng sợi tóc, được gọi là tấm wafer.
Tất cả những tấm wafer đó sẽ trở thành pin mặt trời, giúp chuyển đổi ánh sáng mặt trời thành điện năng. Một module năng lượng mặt trời sẽ được tạo thành từ khoảng vài chục tấm như vậy. Và nhà máy thuộc sở hữu của Longi Green Energy Technology có thể sản xuất khoảng 16 triệu tấm mỗi ngày.
Hiện tại, ngành công nghiệp năng lượng mặt trời của Trung Quốc chiếm ưu thế trong mọi phân đoạn của chuỗi cung ứng toàn cầu, từ polysilicon đến thành phẩm. Theo hãng tư vấn Wood Mackenzie, năng lượng sản xuất module ở nước này đạt khoảng 1.000 GW vào năm ngoái, gần gấp 5 lần so với phần còn lại của thế giới cộng lại.
Hơn nữa, con số trên còn tăng gấp 3 lần kể từ năm 2021, đạt tốc độ lớn hơn phần còn lại của thế giới, dù Mỹ và các nước khác đã rất nỗ lực để thúc đẩy sản xuất trong nước. Trung Quốc hiện có thể sản xuất số lượng module năng lượng mặt trời nhiều gấp đôi thế giới lắp đặt mỗi năm.
Nguồn cung cực lớn đã giúp nước này giảm chi phí năng lượng sạch với người tiêu dùng, đóng vai trò quan trọng đối với khoản chi phí vốn ngày càng tăng để phát triển các trang trại năng lượng mặt trời. Trong thời kỳ đại dịch, giá module năng lượng mặt trời đã tăng vọt do thiếu hụt nguồn cung polysilicon. Tuy nhiên, kể từ đó, giá sản phẩm này đã giảm xuống mức thấp kỷ lục xuống dưới 10 cent/watt, theo hãng cung cấp dữ liệu PVInsight.
Nguồn cung cực lớn
Tuy nhiên, năng lực sản xuất của Trung Quốc – vốn đã vượt xa nhu cầu toàn cầu, cũng khiến phần lớn lợi nhuận của ngành bị hao hụt. Polysilicon hiện được bán với giá dưới giá sản xuất trung bình. Theo Wood Mackenzie, giá sụt giảm khiến doanh thu xuất khẩu năng lượng mặt trời của Trung Quốc giảm 5,6% trong năm ngoái.
Giá cổ phiếu của Longi cũng giảm khoảng 60% kể từ đầu năm 2023. Hồi tháng 3, công ty thông báo sa thải 5% nhân sự. Ngoài ra, giá cổ phiếu của các gã khổng lồ khác trong ngành, bao gồm Trina Solar, ja Solar và Jinko Power, cũng lao dốc.
Thậm chí, các doanh nghiệp nhỏ hơn còn chịu ảnh hưởng nặng nề hơn. Yana Hryshko – nhà phân tích của Wood Mackenzie, giải thích, các công ty lớn thường có khả năng đa dạng hoá, giúp họ vượt qua khó khăn trước tình trạng giá năng lượng mặt trời sụt giảm.
Lingda – nhà sản xuất pin năng lượng mặt trời quy mô nhỏ hơn, gần đây đã huỷ bỏ kế hoạch xây dựng nhà máy trị giá 1,3 tỷ USD. Một giám đốc điều hành trong ngành cho rằng ít nhất 1 nửa số doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng này sẽ phá sản.
Dẫu vậy, cho đến nay, rất ít dấu hiệu cho thấy tình trạng dư thừa công suất của Trung Quốc đã kết thúc. Dù gặp áp lực tài chính, các công ty lớn nhất trong ngành vẫn tiếp tục cải tiến công nghệ và tăng sản lượng, nhằm giữ chi phí biên thấp hơn so với các đối thủ. Wood Mackenzie dự báo, ngành năng lượng mặt trời của Trung Quốc sẽ tăng công suất lên gần 1.700 Gw vào năm 2026.
Trong nhiều thập kỷ, các thành phố và tỉnh của Trung Quốc đã tìm cách thúc đẩy ngành năng lượng mặt trở ở địa phương. Theo Usha Haley, giảng viên Đại học Wichita State, Trung Quốc đã hỗ trợ ngành này theo nhiều hình thức, bao gồm cho doanh nghiệp sử dụng đất, điện miễn phí, cung cấp các khoản vay không lãi suất và tạo điều kiện tiếp cận các công nghệ hiện đại. Bà cho rằng, tất cả những yếu tố trên sẽ tốn tới 35% chi phí của một công ty năng lượng mặt trời, thậm chí có thể chiếm 65%.
Bà Haley lưu ý rằng, một số dấu hiệu cho thấy sự hỗ trợ từ phía chính quyền địa phương ngày càng nhiệt tình. Một số nơi đang tài trợ và xây dựng các nhà máy năng lượng mặt trời để cho thuê và sau đó là bán, hoặc can thiệp giúp các công ty trong ngành không rơi vào cảnh phá sản. Economist chỉ ra, những động thái này được đưa ra trong bối cảnh lĩnh vực bất động sản suy thoái.
Chặng đường gập ghềnh
Song, động thái hỗ trợ của chính quyền địa phương có thể sẽ kết thúc. Nhiều tỉnh của Trung Quốc đang chật vật để giải quyết những khoản nợ ngày càng lớn. Các công ty năng lượng mặt trời cũng phải cạnh tranh để nhận được sự hỗ trợ của chính phủ với những lĩnh vực khác vốn gặp khó khăn do tình trạng dư thừa công suất.
Theo phân tích của hãng tư vấn Rhodium, hơn 1/5 các công ty sản xuất công nghiệp của Trung Quốc không báo lãi trong năm ngoái. Trong khi đó, những nỗ lực nhằm giải quyết tình trạng dư thừa công suất lại gặp khó ở nước ngoài. Gần đây nhất, EU tuyên bố sẽ áp dụng mức thuế 26-48% đối với xe điện Trung Quốc.
Các module năng lượng mặt trời giá rẻ của Trung Quốc có thể rơi vào tình thế tương tự. Mỹ đã áp thuế chống bán phá giá đối với các nhà sản xuất năng lượng mặt trời của Trung Quốc kể từ năm 2012. Dù EU đã dỡ bỏ các biện pháp tương tự vào năm 2018, song 1 số người lại lo ngại về sự phụ thuộc của khối vào các công ty năng lượng mặt trời Trung Quốc. Hồi tháng 4, EU đã đồng ý tăng trợ cấp và các gói hỗ trợ khác cho các nhà sản xuất năng lượng mặt trời trong khu vực.
Theo Economist, rất có thể, thời kỳ sáp nhập đang đến gần với ngành năng lượng mặt trời của Trung Quốc. Nhu cầu sẽ bắt kịp nguồn cung vì giá module thấp hơn sẽ khuyến khích các nhà phát triển lắp đặt thêm năng lượng mặt trời. Nhưng ngành năng lượng mặt trời của Trung Quốc vẫn chuẩn bị đối mặt với một chặng đường gập ghềnh.
Tham khảo Economist