Khai thác không gian công cộng khu vực vãi giữa sông Hồng: Góc nhìn quản lý đô thị từ quận Tây Hồ

Trong những năm qua, được sự quan tâm của UBND Thành phố, công tác quy hoạch, phát triển đô thị trên địa bàn quận Tây Hồ đã có nhiều chuyển biến tích cực, hệ thống quy hoạch phân khu trên địa bàn Quận đã được hoàn thiện, tạo định hướng để quận Tây Hồ phát triển kinh tế xã hội theo định hướng chung của Thủ đô Hà Nội, nhiều công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội: Trường học, nhà sinh hoạt, vườn hoa, sân chơi,… đã được đầu tư đồng bộ nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng quỹ đất hiện có, các tuyến đường ngõ xóm được chỉnh trang, đầu tư cải tạo nâng cấp ,.. Đặc biệt, với sự hình thành phát triển của 02 khu đô thị mới Nam Thăng Long và Tây Hồ Tây đã tạo ra diện mạo đô thị ngày một khang trang, hiện đại cho quận Tây Hồ. Bên cạnh đó, công tác quy hoạch, phát triển đô thị tại một số điểm trên địa bàn Quận còn chưa phát huy được lợi thế, tiềm năng, việc khai thác sử dụng quỹ đất còn chưa đạt hiệu quả đề ra, đặc biệt tại khu vực các phường ngoài đê. 

Nằm ở phía Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội với diện tích khoảng 2.400ha, Tây Hồ là mảnh đất được thiên nhiên ưu ái với hồ Tây rộng lớn; 04/8 phường của Quận có dòng sông Hồng lịch sử chảy qua tạo cảnh quan thơ mộng, khí hậu tươi mát cho quận Tây Hồ. Bên cạnh đó, khu vực Bãi Bồi, Bãi Giữa sông Hồng với diện tích khoảng 370ha thuộc địa bàn 04 phường của Quận là một khu vực có vẻ đẹp tự nhiên, hoang dã, nơi đây có đặc điểm thủy văn, địa chất đa dạng hứa hẹn một cảnh quan thiên nhiên độc đáo. Điều đặc biệt ở khu vực này là sự chuyển tiếp của không gian thiên nhiên, giữa không gian đóng và không gian mở, giữa hệ sinh thái trên cạn và hệ sinh thái mặt nước. Việc khai thác không gian này hiện nay đang ở một phạm vi nhỏ, cơ bản diện tích đang để hoang hóa, ngoài việc trồng trọt của một vài hộ dân, thời gian gần đây nơi đây đã bắt đầu được người dân và khách du lịch quan tâm và yêu thích bởi được gần gũi với thiên nhiên, cây xanh, mặt nước, nhiều khu vực đất bãi trở thành điểm vui chơi tự phát, tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh trật tự và gây ô nhiễm môi trường.

Trong bối cảnh khu vực trung tâm của Hà Nội đang đối mặt với tình trạng ùn tắc giao thông, quá tải cơ sở hạ tầng, thiếu không gian công cộng, với mật độ dân cư đông, mật độ xây dựng cao, các Quận nội thành hiện nay cơ bản đang bị thiếu hụt thiếu quỹ đất dành cho sân chơi, vườn hoa. Theo thống kê, diện tích các công viên và vườn hoa tại các quận nội thành trung bình chỉ chiếm 1,92% tổng diện tích đất, tương đương 2,08m2/người (so với chỉ tiêu phát triển thành phố đến năm 2030 là 2,43m2/người); thậm chí có những khu vực như quận Thanh Xuân con số này là 0%. Một vài điểm đi bộ rộng rãi như hồ Hoàn Kiếm, hồ Tây … là nơi người dân Thủ đô có thể tới hóng mát, nhưng lượng người đổ về đây quá đông, kéo theo hàng quán, bãi gửi xe mọc lên như nấm vào dịp cuối tuần, khiến không gian sinh hoạt chung của cả trẻ con lẫn người lớn vốn chật hẹp lại càng trở nên ngột ngạt.

Để giải quyết bài toán thiếu hụt không gian vui chơi, giải trí như hiện nay, đồng thời phát huy tiềm năng quỹ đất hai bên bờ sông Hồng, đưa dòng sông trở thành nhân tố phát triển của Thủ đô “Văn hiến – Văn minh – Hiện đại”; trong vòng 20 năm nay, khu vực sông Hồng luôn được TP Hà Nội quan tâm nghiên cứu trong các chương trình, đề án, đồ án quy hoạch liên quan. Sau thời gian hoàn thiện các trình tự, thủ tục, năm 2022, TP Hà Nội chính thức phê duyệt quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng, đồ án đã đặt nền móng phát triển TP Hà Nội theo hướng “nhìn sông, tựa núi” thay vì “quay lưng” vào dòng sông như hiện tại. Theo định hướng quy hoạch, phân khu đô thị sông Hồng có chức năng chính là không gian thoát lũ. Đồng thời, đây cũng là trục không gian đặc trưng cây xanh mặt nước, văn hóa lịch sử, cảnh quan chủ đạo của đô thị trung tâm, với chức năng chính: Công trình công cộng, công viên cây xanh, văn hóa, dịch vụ du lịch, giải trí biểu tượng của Thủ đô.

Việc lập đề án hướng tới mục tiêu khai thác hiệu quả quỹ đất Bãi Bồi, Bãi Giữa với lợi thế tiềm năng, vẻ đẹp tự nhiên của sông Hồng, lấy sông Hồng là trục cảnh quan tạo ra không gian mở, xanh, có hạ tầng đô thị văn minh, hiện đại làm điểm đến vui chơi, tham quan du lịch hấp dẫn hướng tới một không gian sinh thái công cộng, tạo điểm nhấn cho bản sắc của Thủ đô. Hướng tới “Vì một Hà Nội đáng sống”, không chỉ thu hút người dân Thủ đô mà còn thu hút du khách từ các tỉnh khi đến với Thủ đô Hà Nội là nhu cầu tất yếu, phù hợp với xu thế phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn hiện nay, phù hợp với định hướng quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đã được Thủ tướng chính phủ phê duyệt. Tuy nhiên, cũng đặt ra thách thức cho các Quận trong quá trình triển khai thực hiện do đòi hỏi nguồn lực rất lớn về tài chính, thời gian và sự nỗ lực, quyết tâm của rất nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị liên quan.

Để xây dựng không gian khu vực Bãi Giữa sông Hồng, có 3 yếu tố quan trọng, bao gồm quy hoạch, chính sách và nguồn vốn; UBND quận Tây Hồ đề xuất một số giải pháp sau:

Thứ nhất, làm tốt công tác quy hoạch:

Đây là yếu tố quan trọng, có tính chất quyết định. Việc lập quy hoạch phát triển khu vực Bãi Bồi, Bãi Giữa sông Hồng thành không gian công cộng đô thị đòi hỏi trước tiên phải tuân thủ 02 quy hoạch quan trọng là Quy hoạch về đê điều, phòng chống lũ; Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô đã được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định số 1259/QĐ-TTg ngày 26/7/2011 phê duyệt Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Không gian Bãi Bồi, Bãi Giữa sông Hồng là một địa điểm tập trung nhiều yếu tố cấu thành hệ sinh thái thiên nhiên, đồng thời cũng là không gian đô thị có giá trị văn hóa lịch sử; công tác lập quy hoạch phát triển khu vực Bãi Giữa, Bãi Bồi ven sông Hồng theo định hướng trở thành không gian công cộng với kiến trúc cảnh quan thích ứng phải đảm bảo nguyên tắc không làm ảnh hưởng dòng chảy, hệ thống đê điều, đồng thời bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên và nhân văn của đô thị.

Công tác lập quy hoạch cần đi vào chi tiết, cụ thể đến từng khu vực, từng ô chức năng. Ở đó, cần xác định được khu vực cần ổn định, khu vực can thiệp và khu vực bảo tồn, đồng thời phải xây dựng phương án khai thác, quản lý, vận hành không gian công cộng Bãi Bồi Bãi Giữa, giải pháp bảo vệ môi trường, hệ sinh thái tự nhiên ngay ở khâu lập quy hoạch.

Bên cạnh đó, khu vực Bãi Bồi, Bãi Giữa sông Hồng từ nhiều năm nay đã trở thành nơi sinh sống lâu đời của nhiều hộ gia đình qua nhiều thế hệ, các hộ ở đây chủ yếu làm nghề chài, đánh bắt cá trên sông, trồng rau, … đời sống còn gặp rất khó khăn; việc thu hồi đất bãi bồi, bãi giữa để xây dựng không gian công cộng đặt ra yêu cầu phải đảm bảo chỗ ở, giải quyết các vấn đề chính sách an sinh xã hội cho các hộ gia đình.

 Thứ hai, hoàn thiện cơ chế chính sách pháp luật liên quan:

Sau công tác lập quy hoạch, việc xây dựng hoàn thiện các cơ chế chính sách pháp luật liên quan trong quá trình triển khai thực hiện là yếu tố rất quan trọng, là cơ sở pháp lý đảm bảo tính thống nhất, nguyên tắc trong cả quá trình triển khai thực hiện, đó là chính sách về huy động, sử dụng vốn, lựa chọn nhà đầu tư, chính sách cơ chế đền bù giải phóng mặt bằng, ….. Quá trình thực hiện cần có sự tham gia phối hợp của nhiều cơ quan, đơn vị, ban ngành chức năng, do đó cần xây dựng hệ thống văn bản pháp luật quy định rõ trách nhiệm, phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng đơn vị, ban ngành trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện từ giai đoạn khảo sát, nghiên cứu, lập quy hoạch đến công tác bù GPMB, triển khai thực hiện và khai thác vận hành.

Thứ ba, xây dựng lộ trình cụ thể, xác định thứ tự ưu tiên đầu tư:

Việc triển khai đề án xây dựng Bãi Giữa sông Hồng trở thành không gian công cộng, văn hóa xã hội của Thủ đô theo hướng phát triển đô thị mở, năng động, hiện đại nhưng vẫn phải đảm bảo nguyên tắc bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống lâu đời. Đối với quận Tây Hồ đó là các làng nghề truyền thống ven sông Hồng: Đào Nhật Tân, xôi Phú Thượng, quất cảnh Tứ Liên từ bao đời nay đã làm nên hương vị riêng của Tây Hồ; do đó các làng nghề truyền thống cần được bảo tồn, phát huy và quảng bá rộng rãi hơn nữa. Việc phát triển các làng nghề truyền thống được xác định là một nội dung trọng tâm trong đề án xây dựng khai thác khu vực Bãi Giữa sông Hồng thuộc địa bàn Tây Hồ, nhiệm vụ trước mắt là ưu tiên đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật đồng bộ tại các làng nghề truyền thống đồng thời xây dựng các tuyến đường giao thông huyết mạch kết nối, giao thương các khu vực làng nghề truyền thống của quận Tây Hồ với các tuyến trục chính trung tâm của Quận và các Quận lân cận.

Bên cạnh đó, cần ưu tiên phát triển hệ thống hạ tầng giao thông tiếp cận gồm giao thông dọc sông, cầu qua sông, tuyến đường thủy dọc sông… gắn với các giải pháp bảo đảm hành lang thoát lũ và thích ứng với điều kiện thủy văn của sông. Phát triển những tổ hợp kiến trúc điểm nhấn dọc sông Hồng, đồng thời với kiểm soát chặt sự chuyển đổi các khu vực hiện hữu. Kết nối không gian sinh thái sông Hồng với hệ thống các tuyến sông, mặt nước đô thị.

Thứ tư, tranh thủ mọi nguồn vốn cho quá trình triển khai thực hiện:

Việc xây dựng trục không gian cảnh quan sông Hồng là một quá trình khó khăn phức tạp và lâu dài đòi hỏi nguồn lực rất lớn về tài chính và nhân lực, do đó cần tập trung, huy động tối đa mọi nguồn lực cho quá trình triển khai thực hiện.

Trong điều kiện nguồn lực của còn hạn chế, có thể tranh thủ, sử dụng nguồn lực từ chính những cơ chế chính sách để tạo sự hấp dẫn, thu hút các doanh nghiệp, xã hội và cộng đồng dân cư cùng tham gia. Những chính sách linh hoạt, phù hợp có thể giúp tháo gỡ khó khăn trong nguồn lực để hướng tới đầu tư xây dựng một không gian văn hóa công cộng đáng sống, tạo dấu ấn, bản sắc riêng cho Thủ đô Hà Nội.

UBND Quận Tây Hồ
(Hội thảo khoa học Đề án xây dựng Công viên văn hóa cảnh quan Bãi Giữa sông Hồng Tầm nhìn và giải pháp)