Chuyên gia ‘bắt mạch, kê đơn’ tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá

Lo ngại thuốc lá lậu tăng mạnh

Tại tọa đàm “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) và chống buôn lậu thuốc lá – những vấn đề đặt ra” do Báo Pháp luật Việt Nam tổ chức chiều 19.11, tại Hà Nội, mối tương quan giữa tăng thuế TTĐB với thuốc lá và gia tăng thuốc lá lậu là câu chuyện được nhiều đại biểu quan tâm, phân tích.

Thượng tá Lê Thiện Thành, Phó trưởng phòng Hướng dẫn điều tra (Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm, Bộ Tư lệnh bộ đội biên phòng), cho hay trong những năm qua hoạt động buôn lậu, nhập lậu thuốc lá điếu ngoại, nguyên liệu thuốc lá không rõ nguồn gốc xuất xứ vào nước ta là vấn đề gây nhức nhối trong xã hội.

Điều này gây ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá hợp pháp, gây thất thu ngân sách nhà nước.

Theo bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA), thuế TTĐB nằm trong giá bán, tăng thuế TTĐB sẽ tăng tỷ lệ thuế cơ cấu trong giá bán lẻ thuốc lá.

Dẫn mô hình phân tích tác động của việc tăng thuế của Viện Chiến lược và chính sách tài chính, bà Cúc cho hay: Ở cả 2 phương án tăng thuế TTĐB theo dự thảo luật Thuế TTĐB (sửa đổi), tổng lượng tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm khoảng 7% vào năm 2030.

Sản lượng thuốc lá hợp pháp ở cả 2 phương án đều giảm mạnh vào năm 2030. Thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỉ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỉ điếu) so với năm 2025 trước khi tăng thuế.

“Điều này sẽ gây ra thiệt hại nặng nề cho ngành thuốc lá. Các doanh nghiệp có thể phá sản trong thời gian ngắn khi doanh thu sụt giảm khoảng 32 – 35%”, bà Cúc nhấn mạnh.

Ngược lại, lượng thuốc lá lậu sẽ tăng mạnh ở cả 2 phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất. Đến năm 2030, thuốc lá lậu có thể sẽ tăng 205% ở phương án 1 (khoảng 22 tỉ điếu) và tăng 230% ở phương án 2 (tương đương 24 tỉ điếu) so với 2025.

Ông Hồ Lê Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, cho rằng việc tăng thuế TTĐB thuốc lá là cần thiết, nhưng cần cân nhắc kỹ lưỡng phương án thực hiện. Ông nhấn mạnh rằng ngành thuốc lá, dù không được khuyến khích phát triển, vẫn có đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước trong nhiều năm qua. Điển hình, Vinataba nộp ngân sách tăng dần qua các năm, riêng trong năm 2023 đã nộp hơn 14.000 tỉ đồng vào ngân sách; đóng góp 100 tỉ đồng vào Quỹ Phòng chống Covid-19 và 265 tỉ đồng vào Quỹ Bảo vệ Môi trường, đồng thời tạo sinh kế cho hơn 90.000 nông dân…

Tuy nhiên, ông Hồ Lê Nghĩa cảnh báo việc tăng thuế đột ngột có thể gây bất ổn trong ngành, đặc biệt khi giá thuốc lá hợp pháp tăng mạnh sẽ thúc đẩy buôn lậu thuốc lá – vốn không chịu thuế và không được kiểm soát chất lượng.

Cần giãn lộ trình tăng thuế phù hợp

Bà Phan Minh Thủy, Trưởng phòng Xây dựng pháp luật (Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam), nhìn nhận mức thuế tuyệt đối ở cả 2 phương án mà Bộ Tài chính đưa ra trong dự thảo luật đều là tăng đột ngột, tăng lớn ngay từ năm đầu tiên áp dụng.

Lộ trình tăng thuế TTĐB tuyệt đối là liên tục hàng năm (không có khoảng thời gian giữa các lần tăng) sẽ không thể tạo ra sự ổn định cho thị trường thuốc lá hợp pháp, từ đó làm giảm dần nguồn thu ngân sách nhà nước. Các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá sẽ không có thời gian và nguồn lực để tái cơ cấu sản phẩm, chuyển đổi máy móc, vùng trồng nguyên liệu…

Dẫn thông tin từ Hiệp hội Sản xuất và tiêu thụ thuốc lá Việt Nam, bà Thủy cho biết hiện có 5 đầu mối chính đang hoạt động trong lĩnh vực sản xuất thuốc lá điếu đều là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước. Việc tăng thuế TTĐB sẽ có tác động tiêu cực đến việc sử dụng hiệu quả vốn, tài sản của Nhà nước đã đầu tư, ngân sách nhà nước có thể thất thu nhiều hơn từ thuốc lá nhập lậu.

Do đó, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam và các doanh nghiệp trong ngành thuốc lá đề xuất tăng mức thuế tuyệt đối thêm 2.000 đồng vào năm 2026, tăng thêm 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030.

Nói về mức đánh thuế với mặt hàng thuốc lá, ông Nghĩa thông tin, trên thế giới có nhiều nước đánh thuế cao hơn Việt Nam như Trung Quốc, Malaysia, các nước châu Âu… Tuy nhiên, đề xuất mức tăng thuế sốc thì Việt Nam là nước tiên phong.

“Để thực hiện tăng thuế cần có độ trễ và ngành thuốc lá phải tái cơ cấu lại. Doanh nghiệp thuộc hiệp hội 100% là doanh nghiệp nhà nước. Các chính sách chúng tôi tuân thủ ngay, nhưng cũng cần hài hòa, cho doanh nghiệp có thêm thời gian. Làm sao để vừa thu được thuế, vừa cạnh tranh được với thuốc lá lậu lại đảm bảo sự tồn tại của các doanh nghiệp trong ngành thuốc lá”, ông Nghĩa nhấn mạnh.

Theo thượng tá Thành, trong bối cảnh hiện tại, cần có lộ trình, chính sách tăng thuế hợp lý, phù hợp thực tiễn, trong đó chủ động thực hiện hài hòa mục tiêu của Chính phủ đặt ra về hạn chế tiêu dùng thuốc lá.

Lộ trình tăng thuế nên giãn ra để lực lượng bộ đội biên phòng và các cơ quan quản lý thị trường có thêm thời gian để chuẩn bị kế hoạch, lực lượng nhằm ứng phó hiệu quả với việc buôn thuốc lá lậu tăng cao do thuế tăng.

Khía cạnh khác được ông Thành đề cập tới là cần sớm sửa đổi Nghị định 98/2020/ND-CP để ban hành chế tài xử phạt nghiêm đối với hành vi vận chuyển, buôn bán và sử dụng thuốc lá lậu, củng cố cơ sở pháp lý trong công tác phòng, chống buôn lậu, cũng như tạo môi trường kinh doanh lành mạnh cho các doanh nghiệp hợp pháp tồn tại.

Nhìn nhận phương án 1 của dự thảo là cách tiếp cận hợp lý hơn, giảm thiểu những tác động tiêu cực đến các chủ thể liên quan so với phương án 2, song bà Cúc nhấn mạnh: “Lộ trình tăng thuế nên được giãn ra một cách phù hợp hơn, không nên tăng liên tục hàng năm, nhằm giúp ngành thuốc lá hợp pháp có đủ thời gian chuyển đổi và thích nghi”.

Ông Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính – Ngân sách của Quốc hội, bày tỏ quan điểm thời gian áp dụng tăng thuế không nhất thiết phải từ năm 2026, có thể lùi lại tới năm 2027 mới áp dụng, để có thêm thời gian thông tin, tuyên truyền về tác động. Nhà sản xuất cũng có thời gian để chuyển đổi.

“Muốn thay đổi hành vi tiêu dùng phải từ nhiều phía, tổng hợp nhiều biện pháp, trong đó có biện pháp về thuế. Cần có khoảng thời gian giãn cách ra để thực hiện kết hợp các biện pháp, chỉ có thuế thì không hiệu quả lắm”, ông Cường nói.